اینجا چراغی روشن است.
درباره چراغ
مروجان علم همچون سلحشوران تنهایی هستند که در دل تاریکی برای مبارزه با جهل و خرافه، از زندگی و نام و اعتبار خود می گذرند تا چراغی را در دل شب روشن کنند و امیدوارند که این چراغ ها تا بر آمدن خورشید توسعه علمی راه را از بیر اهه برای مردم مشخص کند.
“جایزه چراغ” تشکری است کوچک از مروجان علم و راهنمایی است برای آنان که در ابتدای راه بلند و پر پیچوخم ترویج علم.
جایزه
یک عمر ترویج علم
مروجان علمی هستند که عمری را در راه ترویج علم صرف کرده اند. آنها همچون سایر مروجان علم ، بی مزد و منت کار ترویج علم را به عنوان رویدادی در کنار زندگی حرفه ای و شخصی خود قرار داده اند و به شکلی پیوسته در طول زندگی خود این فرآیند را طی کرده اند.
جایزه
دانشگرِ مروج
دانشگرانِ علم ، افرادی هستند که در دنیای حرفه ای علم به عنوان پژوهشگر فعال هستند . اما در این بخش ما دانشگرانی را معرفی میکنیم که جدا از فعالیت حرفه ای خود ، نگاهی به ترویج علم دارند ، علم خود را ساده سازی کرده و با بیانی شیوا و با استفاده از انواع امکانات سنتی یا مدرن در میان مردم ایران ترویج میدهند.
جایزه
مروج علم
مروج علمِ سال ، شخص، اشخاص یا نهادی است که در طول سال گذشته ، تلاشی درخور ، بدیع و کارآمد برای ترویج علم در جامعه ی ایران بروز داده است . این تلاش ِ در خور بایستی ابتدا صحت و دقت علمی داشته باشد . در گامهای بعدی فراگیری ، نو بودن و تاثیر گذاری بیشتر مورد توجه قرار میگیرد.
شیوه چراغ
در بنیاد جایزه چراغ، هر فعالیتی در حوزه علوم طبیعی که به درک عمومی بهتری از ساز و کار علم منجر شود و به ترویج آن بیانجامد فعالیتی در حوزه «ترویج علم» محسوب میشود.
در بنیاد جایزه چراغ، مقصود از «مروج علم» فرد یا گروهی است که با هدف عمومیسازی علم (علوم طبیعی) از طرق مختلف فعالیت میکند.
تبصره 1: نامزدهای جایزه باید انسان و در قید حیات باشند. به این معنا که پدیدهها یا مفاهیمی مانند ویروس کرونا کهاز جنبهای سطح آگاهی مردم را بالا برده است، به دلیل انسان نبودن نمیتوانند نامزد دریافت جایزه چراغ باشند.
تبصره 2: معلمهای علوم بهطور معمول و بهدلیل فعالیت حرفهای و شغلی ایشان مد نظر جایزه چراغ نیستند؛ مگر آنکه از شیوهای کارآمد، خلاقانه و غیرمرسوم در فرایند آموزش در ایران در ساعات رسمی یا غیررسمی، فعالیت ترویجی داشته باشند.
تبصره 3: در برخی از سالها و به ضرورت به جز سه جایزه اصلی جایزه یا جوایز دیگری به شکل موقت به جایزه چراغ افزوده میشود. همچون سالهای 1400 و 1401 که جایزه چراغ سلامت به دلیل همهگیری کووید 19 به جایزه افزوده شده بود.
بخشی از علوم پایه است که با توصیف، پیشبینی و درک پدیدههای طبیعی، سر و کار دارد. پدیدههایی که مبتنی بر شواهد تجربی حاصل از مشاهده و آزمایش باشند. مانند فیزیک، شیمی، اخترشناسی، زمینشناسی و علوم زیستی.
تبصره 4: علوم و دانشهایی چون ریاضیات، الگوریتم و آمار، هوش مصنوعی، علوم شناختی، باستان شناسی، علوم اجتماعی، علوم انسانی،پزشکی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، هوافضا، نانوفناوری، فنی و مهندسی، کشاورزی و محیط زیست، به شکل معمول در فهرست تخصصهای مورد بررسی جایزه چراغ قرار نمیگیرند. مگر در مواردی که نامزد جایزه چراغ متخصص در این حوزه ها از طریق این دانشها و یا به واسطهی آنها به ترویج و گسترش علوم طبیعی مورد اشاره در بندهای قبلی بپردازد.
تبصره 5: تولیدکنندگان محتوای ترویج فناوریهای تجاریسازی شده، مانند موبایل، خودرو و غیره، در فهرست مدنظر برای انتخاب نامزدهای بنیاد جایزه چراغ قرار نمیگیرند.
جایزه چراغ برای ارتقای دقت در یافتن نامزدهای این جایزه، هر سال از “دیدبانان چراغ” یعنی گروهی از چهرههای مرتبط و موثر در ترویج علم ایران کمک میگیرد تا مطابق درخواست مشخصی برای هر بخش نامزدهایی را معرفی کنند. از دیدبانان درخواست میشود به جهت افزایش دقت داوری، با ارائه اطلاعات دقیق و لینکهای مرتبط با فعالیت های ترویج علمی نامزد معرفی شده، همراه و یار جایزه چراغ باشند. فهرست دیدبانان هر سال از سوی بانیان و دبیرخانه جایزه چراغ انتخاب و درخواست رسمی برایشان ارسال میشود.
تبصره 6: ژورنالیستهای علم به سبب مجاورت و ارتباط با مروجان علم، انجمنهای علمی رسمی و فعالان شناختهشده حوزه ترویج علم شامل افراد، مراکز و گروهها میتوانند در فهرست دیدبانان جایزه چراغ باشند.
تبصره 7: از سال جاری (1400) هیأت انتخاب شامل بانیان جایزه و دبیر جایزه موظف به ارزیابی اولیه نامزدهای معرفی شده از سوی دیدبانان خواهند بود و در صورت تشخیص عدم موضوعیت نامزد معرفی شده با مفاهیم ترویج علم و تعاریف فوق آن را از فهرست خارج می کنند و به اطلاع دیدبانی که ایشان را معرفی کردهاند خواهد رساند. در اینجا دیدبان محترم میتواند نسبت به معرفی فرد جایگزین اقدام کند.
فرد، گروه، شرکت، نهاد یا سازمانی که طبق تعاریف فوق، فعالیت ترویج علمی موثر داشته باشد، نامشان از سوی دیدبانان به همراه مستندات به دبیرخانه جایزه ارائه میشود و پس از بررسی برای امتیازدهی به هیأت داوران معرفی میشوند.
جایزه چراغ در سه بخش از میان نامزدهای معرفی شده از سوی دیدبانان ترویج علم در ایران ارزیابی میشود.
جایزه دانشگر مروج علم: این جایزه به چهرههای آکادمیک و پژوهشگران و متخصصانی اختصاص دارد که تلاش قابل توجهی در ترویج علم کردهاند.
ویژگی مورد انتظار برای نامزدی: عضویت در هیأت علمی پژوهشکده، پژوهشگاه یا دانشگاه + فعالیت در حوزه ترویج علم.
جایزه یک عمر ترویج علم: این جایزه به افرادی اهدا میشود که سالها فعالیت مستمر در ترویج علم داشتهاند.
ویژگی مورد انتظار برای نامزدی: حداقل 20 سال فعالیت پیوسته ترویج علم + در قید حیاتبودن نامزد معرفیشده.
جایزه مروج علم سال: این جایزه به ارزیابی فعالان یک سال گذشته در ترویج علم اختصاص دارد که از میان آنها چهرهای مؤثر، کوشا و با فعالیتهای خلاقانه باشد.
تبصره 8: افراد پرتجربه و دارای سوابق ترویج علم پیوسته و بیش از یک سال برای داوران جایزه اولویت بیشتر دارد.
تبصره 9: برخلاف دیگر بخشهای جایزه چراغ، برای انتخاب برگزیده جایزه مروج علم سال منعی برای برگزیدن یک فرد، گروه، انجمن، شرکت (با فعالیت قابل توجه در ترویج علم) وجود ندارد.
تبصره 10: امکان معرفی نامزدی خارج از دایره دیدبانان به دبیرخانه جایزه وجود دارد. در صورت کاملبودن مستندات برای داوری و اطمینان دبیر جایزه از ماهیت ترویج علمی فعالیت نامزد معرفی شده، پروندهاش به هیئت داوران ارائه میشود.
شامل بانیان بنیاد جایزه چراغ،دبیر جایزه و جمعی از برگزیدگان سالهای پیشین جایزه می باشند.
دبیر جایزه هر سال از سوی بانیان جایزه چراغ و برای یک سال انتخاب و با شرح وظایف مشخص مدیریت برگزاری جایزه را برعهده خواهد داشت. لازم به ذکر است دبیر جایزه از بین بانیان جایزه انتخاب نخواهد شد.
برگزیدگان جایزه چراغ
علم ایران نیازمند مراقبت است و ترویج علم ایران نیازمند حمایت و تشویقی موثرتر. با وجود فعالیت هایی که در سال های اخیر در فضای ترویج علم ایران اتفاق افتاده است و باید از همه آنهایی که در این راه گام برداشته اند سپاس گوییم، اما این مسیر چنان مهم است که هرچقدر بر منابع روشنی بخشش افزوده شود باز هم کم است.
اینگونه است که ما – سیاوش صفاریان پور و محمد رضا نوروزی – با افتخار و در کمال تواضع، جایزه ترویج علم چراغ را به مردم و فعالان حوزه علم و ترویج علم ایران معرفی می کنیم.
چرا ترویج علم برایمان مهم است؟
در جهانی به هم پیوسته و مرتبط که به لطف انقلاب های فناوری و علمی هر روز کوچکتر می شود، اگر دسترسی به دانش ناب و خردمندی و آشنایی با صاحبان خرد و اندیشه و علم، آسان تر از هر زمانی است، اما بازار خرافه و بی خردی و شایعه و شبه علم و وارونه جلوه دادن داده ها و واقعیت ها نیز پررونق تر و پر مشتری تر از هر زمانی شده است.
فاجعه بار آنکه این بار بسیاری از خرافه ها و سودازدگی ها سعی می کنند خود را در پشت نام و اعتبار علم پنهان کنند و نه تنها دست به فریب مردمان می زنند که جایگاه و ارزش علم را زیر سوال می برند. ما، بر این باوریم که کشور ما با سابقه طولانی و تاریخی اش تنها زمانی می تواند به توسعه یافتگی امیدوار باشد که توسعه علمی را در همه جهات و شئونش در نظر نگاه دارد و بر این باوریم که مسیر ما به سوی توسعه علمی چاره ای جز گذر از فضای ترویج علم ندارد.
معتقدیم در فضای امروز کشوری مانند ایران، ترویج علم، نه تنها برای شکل دادن به درک علم در جامعه و حمایت علم و نهادهای آن از سوی مردم سرزمینمان ضروری است که ما را با تفکری آشنا می کند که می تواند گره از کار فروبسته ما در بسیاری از شئون زندگی باز کند.
مروجان علم در ایران نگهبانان و پرورانندگان نهال علم و توسعه علمی هستند. آنها وظیفه دشواری را برعهده دارند تا نه تنها ارتباطی منطقی میان جامعه علمی و مردم را ایجاد که بدنه مردم را از اهمیت علم و سرمایه گذاری های علم آگاه کنند. آنها هستند که با تلاش خود، فرق میان علم و شبه علم را به مردم توضیح می دهند و جلوی بازار پر سود شبه علم و خرافه و سو استفاده از نام علم را می گیرند. آنها با نظارت و دیدبانی دائم خود بر نهادها و مراکز تصمیم گیر در نقش منتقدی مصلح خطاها را گوشزد می کنند و رشد و آگاهی علمی جامعه را هدف هر روزه خود قرار می دهند. به همان اندازه که آگاهی و دانش در ایران سابقه ای طولانی دارد مواجهه ما با علم مدرن سابقه ای کوتاه دارد و کوتاه تر و نحیف تر از آن ساختار ها و بدنه ترویج علم در ایران است.
مسیر جایزه چراغ...
چراغ قصدش این نیست که جرقه ای موقت باشد. ما می خواهیم از روشنایی آن پاسداری کنیم. چراغ در ادامه مسیر خود به سوی نهادی ساختار مند پیش می رود.
برندگان هر دوره از جایزه چراغ اعضای هیات مشورتی بنیاد چراغ را تشکیل خواهند داد که هر سال درباره برندگان دور بعد به ارایه مشورت می پردازند. هیاتی که سال به سال بزرگ تر و پرتجربه تر می شود و در ادامه مسیر این بنیاد را در پیش برد نقش موثر در ترویج علم راهنمایی می کند.
علاوه بر این، چراغ در هر فصل با حضور مروجان علم ،برندگان سال و بانیان و دانشگران علاقمند به ترویج علم، کارگاهها و رویدادهای علمی -ترویجی و یا کارگاه های آموزشی حرفه ای برای مروجان علم برگزار خواهد کرد تا در مسیر تکامل ترویج علم گام بردارد.