در بنیاد جایزه چراغ، هر فعالیتی در حوزه علوم طبیعی که به درک عمومی بهتری از ساز و کار علم منجر شود و به ترویج آن بیانجامد فعالیتی در حوزه «ترویج علم» محسوب می‌شود.

در بنیاد جایزه چراغ، مقصود از «مروج علم» فرد یا گروهی است که با هدف عمومی‌سازی علم (علوم طبیعی) از طرق مختلف فعالیت می‌کند.

تبصره 1: نامزدهای جایزه باید انسان و در قید حیات باشند. به این معنا که پدیده‌ها یا مفاهیمی مانند ویروس کرونا که‌از جنبه‌ای سطح آگاهی مردم را بالا برده است، به دلیل انسان نبودن نمی‌توانند نامزد دریافت جایزه چراغ باشند.

تبصره 2: معلم‌های علوم به‌طور معمول و به‌دلیل فعالیت حرفه‌ای و شغلی ایشان مد نظر جایزه چراغ نیستند؛ مگر آنکه از شیوه‌ای کارآمد، خلاقانه و غیرمرسوم در فرایند آموزش در ایران در ساعات رسمی یا غیررسمی، فعالیت ترویجی داشته باشند.

تبصره 3: در برخی از سال‌ها و به ضرورت به جز سه جایزه اصلی جایزه یا جوایز دیگری به شکل موقت به جایزه چراغ افزوده می‌شود. همچون سالهای 1400 و 1401 که جایزه چراغ سلامت به دلیل همه‌گیری کووید 19 به جایزه افزوده شده بود.

بخشی از علوم پایه است که با توصیف، پیش‌بینی و درک پدیده‌های طبیعی، سر و کار دارد. پدیده‌هایی که مبتنی بر شواهد تجربی حاصل از مشاهده و آزمایش باشند. مانند فیزیک، شیمی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و علوم زیستی.

تبصره 4: علوم و دانشهایی چون ریاضیات، الگوریتم و آمار، هوش مصنوعی، علوم شناختی، باستان شناسی، علوم اجتماعی، علوم انسانی،پزشکی، فناوری ارتباطات و اطلاعات، هوافضا، نانوفناوری، فنی و مهندسی، کشاورزی و محیط زیست، به شکل معمول در فهرست تخصص‌های مورد بررسی جایزه چراغ قرار نمی‌گیرند. مگر در مواردی که نامزد جایزه چراغ متخصص در این حوزه ها از طریق این دانش‌ها و یا به واسطه‌ی آن‌ها به ترویج و گسترش علوم طبیعی مورد اشاره در بندهای قبلی بپردازد.

تبصره 5: تولیدکنندگان محتوای ترویج فناوری‌های تجاری‌سازی شده، مانند موبایل، خودرو و غیره، در فهرست مدنظر برای انتخاب نامزدهای بنیاد جایزه چراغ قرار نمی‌گیرند.

جایزه چراغ برای ارتقای دقت در یافتن نامزدهای این جایزه، هر سال از “دیدبانان چراغ” یعنی گروهی از چهره‌های مرتبط و موثر در ترویج علم ایران کمک می‌گیرد تا مطابق درخواست مشخصی برای هر بخش نامزدهایی را معرفی کنند. از دیدبانان درخواست می‌شود به جهت افزایش دقت داوری، با ارائه اطلاعات دقیق و لینک‌های مرتبط با فعالیت های ترویج علمی نامزد معرفی شده، همراه و یار جایزه چراغ باشند. فهرست دیدبانان هر سال از سوی بانیان و دبیرخانه جایزه چراغ انتخاب و درخواست رسمی برایشان ارسال می‌شود.

تبصره 6: ژورنالیست‌های علم به سبب مجاورت و ارتباط با مروجان علم، انجمن‌های علمی رسمی و فعالان شناخته‌شده حوزه ترویج علم شامل افراد، مراکز و گروه‌ها می‌توانند در فهرست دیدبانان جایزه چراغ باشند.

تبصره 7: از سال جاری (1400) هیأت انتخاب شامل بانیان جایزه و دبیر جایزه موظف به ارزیابی اولیه نامزدهای معرفی شده از سوی دیدبانان خواهند بود و در صورت تشخیص عدم موضوعیت نامزد معرفی شده با مفاهیم ترویج علم و تعاریف فوق آن را از فهرست خارج می کنند و به اطلاع دیدبانی که ایشان را معرفی کرده‌اند خواهد رساند. در اینجا دیدبان محترم می‌تواند نسبت به معرفی فرد جایگزین اقدام کند. 

فرد، گروه، شرکت، نهاد یا سازمانی که طبق تعاریف فوق، فعالیت ترویج علمی موثر داشته باشد، نامشان از سوی دیدبانان به همراه مستندات به دبیرخانه جایزه ارائه می‌شود و پس از بررسی برای امتیازدهی به هیأت داوران معرفی می‌شوند.

جایزه چراغ در سه بخش از میان نامزدهای معرفی شده از سوی دیدبانان ترویج علم در ایران ارزیابی می‌شود.

جایزه دانشگر مروج علم: این جایزه به چهره‌های آکادمیک و پژوهشگران و متخصصانی اختصاص دارد که تلاش قابل توجهی در ترویج علم کرده‌اند.

ویژگی مورد انتظار برای نامزدی: عضویت در هیأت علمی پژوهشکده، پژوهشگاه یا دانشگاه + فعالیت در حوزه ترویج علم.

جایزه یک عمر ترویج علم: این جایزه به افرادی اهدا می‌شود که سال‌ها فعالیت مستمر در ترویج علم داشته‌اند.

ویژگی مورد انتظار برای نامزدی: حداقل 20 سال فعالیت پیوسته ترویج علم + در قید حیات‌بودن نامزد معرفی‌شده.

جایزه مروج علم سال: این جایزه به ارزیابی فعالان یک سال گذشته در ترویج علم اختصاص دارد که از میان آنها چهره‌ای مؤثر، کوشا و با فعالیت‌های خلاقانه باشد.

تبصره 8: افراد پرتجربه و دارای سوابق ترویج علم پیوسته و بیش از یک سال برای داوران جایزه اولویت بیشتر دارد.

تبصره 9: برخلاف دیگر بخش‌های جایزه چراغ، برای انتخاب برگزیده جایزه مروج علم سال منعی برای برگزیدن یک فرد، گروه، انجمن، شرکت (با فعالیت قابل توجه در ترویج علم) وجود ندارد.

تبصره 10: امکان معرفی نامزدی خارج از دایره دیدبانان به دبیرخانه جایزه وجود دارد. در صورت کامل‌بودن مستندات برای داوری و اطمینان دبیر جایزه از ماهیت ترویج علمی فعالیت نامزد معرفی شده، پرونده‌اش به هیئت داوران ارائه می‌شود.

شامل بانیان بنیاد جایزه چراغ،دبیر جایزه و جمعی از برگزیدگان سال‌های پیشین جایزه می باشند.

دبیر جایزه هر سال از سوی بانیان جایزه چراغ و برای یک سال انتخاب و با شرح وظایف مشخص مدیریت برگزاری جایزه را برعهده خواهد داشت. لازم به ذکر است دبیر جایزه از بین بانیان جایزه انتخاب نخواهد شد.